zajrzeć

• zaźrzeć

From za- +‎ źrzeć (“to look”). The semantic shift of to see > to envy arose from context where it could mean to look somewhere, to see something that arouses envy, jealousy. First attested in the 14th century.

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /zajr̝ɛ(ː)t͡ɕʲ/
• IPA^(key): (15^th CE) /zajr̝ɛt͡ɕʲ/, /zajr̝et͡ɕʲ/

zajrzeć pf

1. (hapax legomenon) to see
   • 1930 [c. 1455], “Tob”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[1], 11, 5:

     Anna... syadala na wyrzchu geney gori podle drogy, otkødze moglabi swego sina z daleka zazrzecz gydøcego

     [Anna... siadała na wirzchu jenej gory podle drogi, otkądże mogłaby swego syna z daleka zaźrzeć jidącego]

2. (attested in Lesser Poland, Silesia, Southern Borderlands) to envy (to feel envy or jealousy) [with dative]
   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^[2], Krakow, page gl 74b:

     Dorothea,... formosa valde super omnes puellas regionis illius, sibi invidens serpenns, tedi uøcz *sasrzocz temu, antiquus inimicus castitatis […]

     [Dorothea,... formosa valde super omnes puellas regionis illius, sibi invidens serpenns, tedi więc *zaźrzeć temu, antiquus inimicus castitatis […] ]

   • 1981-2001 [1435], Elżbieta Belcarzowa, editor, Glosy polskie w łacińskich kazaniach średniowiecznych, volume II, Legnica, page 51:

     Caritas non emulatur ne zayrzy

     [Caritas non emulatur nie zajrzy]

   • 1874-1891 [1449], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[3], [4], [5]}, volume XXV, page 165:

     Caritas non emulatur ne zayrzy

     [Caritas non emulatur nie zajrzy]

   • 1915 [XV med.], Jan Łoś, editor, Przegląd językowych zabytków staropolskich do r. 1543‎^[6], Chełm, Hrubieszów, page 524:

     Caritas non emulatur ne zayrzy

     [Caritas non emulatur nie zajrzy]

   • 1880-1894 [XV med.], Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności‎^[7], volume I, Lviv, page 70:

     Caritas non emulatur nye zazrzy

     [Caritas non emulatur nie zaźrzy]

   • XV med., Elżbieta Belcarzowa, Anna Zajchowska, Felicja Wysocka i Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, editors, Glosy, number 2366:

     Caritas non emulatur nye zazrzy

     [Caritas non emulatur nie zaźrzy]

   • 1874-1891 [XV p. post.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[8], [9], [10]}, volume XXII, page 320:

     S[y]ą dzyeczy czysthe... syerczem y cząlem pokorne, nyezarloczne, *nyeląnive, nye zayrzą, nyelacome

     [S[y]ą dzieci czyste... siercem i ciałem pokorne, nieżarłoczne, nieleniwe, nie zajrzą, niełakome]

   • 1853 [XV ex.], Wacław Aleksander Maciejowski, editor, Piśmiennictwo polskie od czasów najdawniejszych aż do roku 1830, volume 4, page 148:

     Caritas... non emulatur (I Cor 13, 4) nyerada *zavydy, nyczego nye szasrzy

     [Caritas... non emulatur (I Cor 13, 4) nierada zawid[z]i, niczego nie zaźrzy]

• Polish: zajrzeć, zajzreć, zajzrzeć, zajźreć, zajźrzeć, zazrzeć, zaźreć, zaźrzeć, zazdrzeć, zaźdrzeć (Middle Polish), zazréć się (“to have it in for”) (Kielce)
• Silesian: zajzdrzeć

• Boryś, Wiesław (2005) “zajrzeć”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Mańczak, Witold (2017) “zajrzeć”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• S. Urbańczyk, editor (1996), “zajrzeć, zaźrzeć”, in Słownik staropolski (in Polish), volume 11, Kraków: Polish Academy of Sciences Instytut Języka Polskiego, page 91
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “zajrzeć, zaźrzeć”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN

• zajzreć, zajzrzeć, zajźreć, zajźrzeć, zazrzeć, zaźreć, zaźrzeć, zazdrzeć, zaźdrzeć (Middle Polish)
• zazréć się (“to have it in for”) (Kielce)

Inherited from Old Polish zajrzeć. By surface analysis, za- +‎ Middle Polish źrzeć.

• Audio:

  (file)

• Rhymes: -ajʐɛt͡ɕ
• Syllabification: zaj‧rzeć

zajrzeć pf (imperfective zaglądać)

1. (intransitive) to peek (to look at a place or into something to check or find something) [with przez (+ accusative) ‘through what’]

   Synonyms: wejrzeć, wglądnąć, zaglądnąć

2. (intransitive, colloquial) to pop in (to drop in or visit someone for a short while)

   Synonym: zaglądnąć

3. (intransitive) to peek (to look at some text for a while to check or find something)

   Synonym: zaglądnąć

4. (intransitive, of a source of light) to peek (to illuminate a room with light coming from outside) [with przez (+ accusative) ‘through what’]

   Synonym: zaglądnąć

5. (intransitive) to peek (to be visible from inside from just outside a window)

   Synonym: zaglądnąć

6. (intransitive, obsolete) synonym of pozazdrościć [with accusative ‘what’; or with dative ‘whom’]
7. (intransitive, obsolete) synonym of podejrzeć [with za (+ instrumental) ‘whom’]
8. (intransitive, obsolete) synonym of dostrzec

• zajrzeć in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• zajrzeć in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “zajrzeć”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• “ZAJRZEĆ”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 06.07.2009
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “zajrzeć”, in Słownik języka polskiego
• Aleksander Zdanowicz (1861) “zajrzeć”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1900), “zajrzeć”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 1, Warsaw, page 285
• zajrzeć in Narodowy Fotokorpus Języka Polskiego